Krzyżanowice

Dzisiaj jest to rozległa wieś leżąca na południowo-wschodnim krańcu Niziny Śląskiej, 16Panorama Krzyżanowic od strony zach. - fot. Eugeniusz Sycha km od Raciborza w kierunku południowym. Założona została prawdopodobnie w XIII wieku, a pierwszy dotyczący jej zapis znajduje się w dokumentach Arcybiskupa Gnieźnieńskiego i pochodzi z 1285 roku. Wówczas wioska nazywała się Krziżanowitz. Pisownia nazwy miejscowości zmieniała się wiele razy na przestrzeni wieków. Niektóre z zachowanych do dzisiaj dokumentów podają następujące nazwy: Crizanowitz, Krajanewitz, Krzizanewitz, Kreuzenort (wprowadzona 8 kwietnia 1874 roku przez Cesarza Wilhelma I i obowiązująca do 9 maja 1945 roku). Pochodzenie nazwy miejscowości nie jest pewne: jedne źródła podają, że wywodzi się ona od imienia Crizan, inne, że pochodzi od słowa krzyż.


Pałac rodzinny von Lichnovsky - fot. Eugeniusz SychaW najdawniejszych czasach Krzyżanowice składały się z dwóch części, należących do rodziny Tworkowskich i Debeszów. Przez wieki obie części wielokrotnie zmieniały właścicieli: były sprzedawane, wchodziły w skład posagów, były dziedziczone przez nieraz bardzo dalekich krewnych zmarłych właścicieli. W jedną posiadłość Krzyżanowice zostały połączone w 1708 roku, a ich nowym właścicielem został baron Karol Gabriel von Wengerski. W 1775 roku Krzyżanowice przeszły w ręce rodziny Lichnowskich, którzy zarządzali nimi i innymi podległymi im majątkami, przez sześć pokoleń, aż do roku 1930. Ostatni właściciel Krzyżanowic, książę Wilhelm von Lichnowsky, w 1930 roku sprzedał pałac wraz z przyległym parkiem siostrom zakonnym - franciszkankom, które administrują tym obiektem do dzisiaj. Majątki ziemskie należące do rodziny von Lichnowsky zostały upaństwowione i rozparcelowane w latach 1946-47.

W 1447 roku był już w Krzyżanowicach drewniany kościół, długi na 13 metrów i szerokiKlasa V z kierownikiem szkoły Richardem Wolfem-1929r- fot.Krystyna Bindacz na 7 metrów, który stał na miejscu obecnego murowanego kościoła. Od 1679 roku działała też szkoła parafialna, która mieściła w nieistniejącym już dzisiaj budynku niedaleko kościoła. W 1724 roku wieś zamieszkiwało 15 gospodarzy, którzy mieli 11 ogrodów, trzymali 350 owiec, 57 krów i 24 świnie. Oprócz gospodarzy we wsi żyło wówczas 42 zagrodników. Pod koniec XVIII wieku w istniały już dwa folwarki, mieszkało 296 osób, w tym: 17 gospodarzy i 52 zagrodników. Na początku XX wieku , w 1902 roku wioska liczyła 1196 mieszkańców, z których większość stanowili katolicy, protestantów było 15, a Żydów - 4. W 1904 roku z uwagi na wzrost liczby dzieci uczęszczających do szkoły wybudowano w Krzyżanowicach drugą szkołę - piętrowy budynek z dwoma klasami i dwoma mieszkaniami dla nauczycieli. W 1907 roku została utworzona straż pożarna, a pierwszą, ręczną pompę przekazał strażakom książę Karl Max von Lichnowsky.

Ochotnicza straż pożarna z komendantem Franzem Greogerem -1934-fot.Eugeniusz SychaDo końca I połowy XX wieku mieszkańcy Krzyżanowic utrzymywali się przeważnie z uprawy roli w niewielkich gospodarstwach. Dwa największe gospodarstwa, o powierzchni ponad 10 ha, należały do Aloisa Kruppy i Franza Lassaka. Młodzi, zarówno dziewczyny jak i chłopcy, pracowali przeważnie w majątkach - Schloßhof, Lindenhof (obecnie Wydale), Gut Roschkau (obecnie Roszków), które należały do rodziny von Lichnowsky. Niektórzy z mieszkańców pracowali w cegielni za torami kolejowymi (dzisiaj mieści się tam żwirownia), która także była własnością księcia von Lichnowsky''ego. Po 1910 roku przekształcono ją w suszarnię lnu. Przez jakiś czas produkowano w niej marmoladę, później był tam tartak, a jeszcze później w jej pomieszczeniach naprawiano maszyny rolnicze.

Wielkim przeżyciem dla mieszkańców Krzyżanowic był dzień 16 września 1913 roku, Robotnicy przy młockarni w majątku Schlosshof-1927-fot. Eugeniusz Sychakiedy przez wioskę przejeżdżał cesarz Wilhelm II w towarzystwie księcia von Lichnowsky''ego i małej świty. Podczas swojej bytności w wiosce, cesarz nocował w zamku u księcia. W zamku tym przed cesarzem nie tylko nocowały, ale przebywały przez dłuższy czas również inne znane osobistości - w 1806 roku gościł Ludwik van Beethoven, a w latach 1843-48 trzykrotnie przebywał tutaj i tworzył Franciszek Liszt.

Po wybuchu I wojny światowej 104 mężczyzn z wioski zostało powołanych do służby wojskowej - po wojnie w 1918 roku do domu wróciło ich zaledwie 56. Same Krzyżanowice nie ucierpiały z powodu działań wojennych.

Skle spozywczy Riemel Hoff przy ulicy Głównej-do 1945-fot. Eugeniusz SychaW okresie międzywojennym we wsi znajdowało się wiele sklepów, piekarni, rzeźni, restauracji, stolarni, kuźni. Od 1922 roku działała wytwórnia cygar, w której pracowały głównie kobiety. Praktykował tutaj także lekarz i akuszerka, a w piętrowym domu przy ul Kolejowej mieściła się apteka. W 1928 roku została oddana do użytku utwardzona droga z Krzyżanowic do Roszkowa.

W 1936 roku podczas budowy domu przez małżeństwo Krupa, natrafiono na ślady dawnego cmentarzyska w Krzyżanowicach. Znaleziono wówczas ponad 50 grobów (urn), pochodzących z epoki brązu sprzed 3000-3500 lat. Urny miały przeważnie kształt wypukłej wazy z dwoma uchwytami lub przypominały owalny garnek. Większość urn posiadała "dziurę na duszę". Miskowate pokrywki ozdobione były prymitywnymi motywami dekoracyjnymi. W wyniku przeprowadzonych wówczas badań udało się ustalić, że miejsce, w którym dokonano odkrycia, było przez 600 lat użytkowane jako cmentarz i odkopany fragment był tylko częścią tego starodawnego cmentarza. Na podobne urny natrafiano jeszcze kilkakrotnie podczas prac budowlanych, prowadzonych w latach późniejszych. Wszystkie wykopane znaleziska przeniesione zostały do Muzeum Wrocławskiego.

Druga wojna światowa była dla mieszkańców wioski dotkliwym przeżyciem, gdyż linia Zabytkowy wóz strażacki w Krzyżanowicachfrontu pod koniec wojny przechodziła bezpośrednio przez te tereny. Znaczna część gospodarstw uległa zniszczeniu podczas bombardowań. Po wojnie część mieszkańców Krzyżanowic wyjechała na stałe do Niemiec, a opuszczone przez nich domostwa zajęły rodziny deportowane do Polski z kresów wschodnich. W latach 1946-47 rozparcelowano pola majątków ziemskich i park zamkowy, przeznaczając część terenów pod produkcję rolną, a część na działki budowlane. Odbudowano zniszczone podczas wojny drogi i mosty. Rozbudowano istniejącą infrastrukturę, a od 1973 roku do dzisiaj Krzyżanowice są siedzibą Urzędu Gminy.