Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową. Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Do zadań własnych gminy należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej. Zadania te obejmują w szczególności sprawy:
-
ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej,
-
gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego
-
wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,
-
lokalnego transportu zbiorowego,
-
ochrony zdrowia,
-
pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych,
-
gminnego budownictwa mieszkaniowego,
-
edukacji publicznej,
-
kultury, tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury,
-
kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,
-
targowisk i hal targowych,
-
zieleni gminnej i zadrzewień,
-
cmentarzy gminnych,
-
porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego,
-
utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,
-
polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej,
-
wspierania i upowszechniania idei samorządowej,
-
promocji gminy,
-
współpracy z organizacjami pozarządowymi,
-
współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.
Ustawy mogą nakładać na gminę obowiązek wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, a także z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzania wyborów powszechnych oraz referendów. Zadania z zakresu administracji rządowej gmina może wykonywać również na podstawie porozumienia z organami tej administracji. Gmina może również wykonywać zadania z zakresu właściwości powiatu oraz z zakresu właściwości województwa na podstawie porozumienia z jednostkami samorządu terytorialnego. Zadania publiczne mogą być również realizowane w drodze współdziałania między jednostkami samorządu terytorialnego. Gminy, związki między gminne oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego mogą wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej.
Szczegółowo sprawy funkcjonowania gminy regulują odpowiednie przepisy, w szczególności ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym.